Przypomnijmy, jakie to afery absorbowały dziennikarzy minionej wiosny. Pierwszą stało się domniemane skłusowanie młodego niedźwiadka – potomka tak zwanej „Siwej”. Poprzednio nie komentowaliśmy tej sprawy, częściowo z braku miejsca, częściowo z braku chęci stawania w jednym szeregu z czołowymi tabloidami. Dzisiaj, z kronikarskiego obowiązku, powracamy do tematu.
   Zaczęło się od tego, że niedźwiedzica z dwójką półtorarocznych młodych pojawiła się kilka razy w okolicy Doliny Kościeliskiej, a potem znikła. W nocy ponoć ktoś słyszał strzały. Potem znowu zaobserwowano niedźwiedzicę, ale tylko z jednym młodym. Fakty i pogłoski zostały szybko skojarzone w opowieść, a właściwie dalszy ciąg opowieści o „Siwej”. W opowieści tej wystąpiła poczciwa niedźwiedzica „Siwa”, dobrze znana i lubiana, były też jej dzieci – dwa pocieszne małe misie. Pojawili się i ludzie, a zwłaszcza jeden zwyrodnialec ze strzelbą, który skrytobójczo zastrzelił ulubieńca górali i ceprów. Akurat w rejonie Doliny Kościeliskiej zwyrodnialcy z obrzynkami i oklepcami pojawiali się nie raz i nie dwa, tym razem jednak nikt nikogo za rękę nie złapał. Temat złapała natomiast jedna z dwóch najpopularniejszych polskich bulwarówek – złapała i pociągnęła dalej. Powstała historia o małym „Puchasiu”, synu „Siwej”, który zaginął, ale szuka go najsłynniejszy góral z Białki. Szukają go też dzieci z całej Polski, tłumnie wędrujące po Tatrach – jak to zwykle w maju i czerwcu. Afera szybko się skończyła – temat bez krwawego kłusownika w tle okazał się mało atrakcyjny. Gazeta zainteresowana była jedynie graniem na emocjach czytelników, a nie tym, co naprawdę przydarzyło się „Siwej” i jej dzieciom.
   W historii o „Siwej” i „Puchasiu” więcej jest domysłów i niewiadomych niż faktów. Dziś już jednak jednego możemy być pewni – w środkowej części TPN, pomiędzy Suchą Wodą a Doliną Lejową, pojawiają się co najmniej dwie siwe niedźwiedzice. Skąd ta pewność? Otóż w kwietniu i maju tak zwana „Siwa” miała przy boku dwójkę młodych urodzonych zimą 2005/2006. Jeden z tych młodych był bardziej szarosiwy, drugi bardziej burobrązowy. Tymczasem 22 czerwca pod Kopą Magury zaobserwowana została identyczna siwa niedźwiedzica, też z dwoma różnobarwnymi małymi. Jedyna różnica była taka, że te maluchy miały zaledwie kilka miesięcy. O pomyłce w określaniu wieku nie może być mowy – obie niedźwiedzie rodziny zostały uwiecznione na zdjęciach i różnice w wielkości są zbyt ewidentne. W przyrodzie zdarzają się różne rzeczy, ale raczej należy wykluczyć możliwość zaadoptowania przez „Siwą” jakiejś osieroconej dwójki maluchów. Były to na pewno dwie różne niedźwiedzice. Jedna z nich (ta ze starszymi niedźwiadkami) jest chyba bardziej płochliwa, druga (z tegorocznym przychówkiem) mniej i ta ostatnia kryje się za większością obserwacji tak zwanej niedźwiedzicy „Siwej”. Oczywiście płci żadnego z czterech wspomnianych tu niedźwiadków nie ustalono i trudno powiedzieć, który z nich miałby być pierwowzorem wymyślonego przez dziennikarzy „Puchasia”.
   Jest bardzo możliwe, że są jeszcze inne niedźwiedzie i to niekoniecznie płci żeńskiej, które grały rolę „Siwej”. Jeśli weźmie się pod uwagę ich zwyczaje (zwłaszcza zdolność do szybkich i dalekich migracji) oraz ludzką skłonność do personifikacji dzikich zwierząt staje się to niemal pewne. Cała historia pokazuje, że lepiej nie nadawać dziko żyjącym niedźwiedziom żadnych imion, bo przeszkadza to w trzeźwej ocenie sytuacji i naukowym poznaniu ich biologii i zachowania.

   Mówiąc o naukowym poznaniu niedźwiedzi, trzeba wspomnieć o prowadzonej w TPN telemetrii. Piszemy o tym w trzecim numerze „Biuletynu TPN”. Obecnie działa tylko jedna obroża – ta założona samicy złowionej jesienią ubiegłego roku na Niżnej Polanie pod Wołoszynem. Druga, założona 11 kwietnia samcowi złowionemu w Dolinie Miętusiej pracowała tylko do 8 czerwca. Uszkodzoną obrożę niedźwiedź zrzucił w Żarze nad Doliną Tomanową. Obrożowanie niedźwiedzi prowadzone jest w ramach programu przeciwdziałania synantropizacji tego gatunku. Nie jest to program stricte badawczy, ale wyniki jak najbardziej nadają się do naukowego opracowania. Zanim jednak to nastąpi, stanowią one kolejny dowód na to, że niedźwiedzie łażą chętnie, dużo, daleko i szybko. Mamy teraz bardzo sugestywne dane ilustrujące to, że i nasze niedźwiedzie nie są bynajmniej szczególnie przywiązane do swoich „odwiecznych mateczników”, które są takim samym mitem jak „odwieczne szlaki niedźwiedzich wędrówek”. Dzięki wynikom badań telemetrycznych łatwiej jest te mity obalać. Coraz ostrożniej ocenia się też pogłowie tych zwierząt w Tatrzańskim Parku Narodowym. Uporczywie powtarzane pytanie „Ile TU jest niedźwiedzi w OKOLICY?” świadczy jednak o tym, że mit niedźwiedzia osiadłego w konkretnej dolinie jest bardzo silnie zakorzeniony.
   I tu trzeba by wrócić do drugiej niedźwiedziej afery, która przetoczyła się przez media kilka miesięcy temu. Chodzi o rzekomo planowaną „rzeź” niedźwiedzi na Słowacji, częściowo zrelacjonowaną w poprzednim numerze „Tatr”. I tym razem nie ma za dużo miejsca, aby szerzej przyjrzeć się niektórym wątkom związanym z tą aferą. Warto jednak poświęcić słów parę kwestii oceniania liczebności zwierząt, a niedźwiedzi w szczególności. Zarówno w Polsce, jak i na Słowacji dokonuje się tego w niemal identyczny sposób. Sposób ten wywodzi się z inwentaryzacji łowieckich. Zwierzęta liczone są w niewielkich rewirach, a dane spływają do większych jednostek terytorialnych i tam sumowane. Błędy w ocenie liczebności pojawiają się na wszystkich etapach. W przypadku zwierząt żyjących w dużych zagęszczeniach i penetrujących niewielkie areały najczęściej największe błędy powstają na pierwszym etapie. W przypadku zwierząt takich jak niedźwiedzie, stosunkowo nielicznych i poruszających się po rozległym obszarze, błędy powstają zwłaszcza na etapie drugim – sumowania wyników inwentaryzacji terenowych. Proste dodawanie może doprowadzić do przeszacowania liczebności i to wielokrotnego. Zwłaszcza jeśli sumowanie odbywa się na wielu poziomach.
   Tak dzieje się na Słowacji, ale zanim dostrzeżemy drzazgę w oku sąsiada, trzeba pamiętać, że bardzo podobnie jest w Polsce. Główny Urząd Statystyczny, na podstawie danych Ministerstwa Środowiska podaje, że w 2005 r. w Polsce żyły 164 niedźwiedzie – 23 w województwie małopolskim, 138 w podkarpackim i 3 w śląskim. A to zaledwie ostatni, centralny etap sumowania. Wcześniej jeszcze ktoś pododawał niedźwiedzie w nadleśnictwach, parkach narodowych i poszczególnych województwach. Tymczasem naukowcy, uwzględniając ruchliwość niedźwiedzi, mówią nieoficjalnie, że w Polsce żyje około 60–70 niedźwiedzi. Na szczęście – w przeciwieństwie do Słowacji – w Polsce od oficjalnej statystyki nie jest uzależniona liczba wydanych pozwoleń na odstrzał. Przynajmniej na razie.
   Pilną sprawą wydaje się być wprowadzenie obiektywnej, naukowej metody szacowania liczebności niektórych gatunków zwierząt. W przypadku niedźwiedzi metody te oparte są najczęściej na genetyce. W Polsce nikt nad tym nie pracuje, a szkoda. Trzeba też podkreślić, że w Tatrach, ani polskich, ani słowackich nikt nigdy nie badał liczebności niedźwiedzi. Wszelkie dane na ten temat oparte są wyłącznie na szacunkach.

   Na koniec części poświęconej największym naszym drapieżnikom, jak zwykle nieco przydługiej, dodajmy jeszcze, że od czerwca praktycznie nie widywano w Tatrzańskim Parku Narodowym niedźwiedzic prowadzących młode. Nie zanotowano ataków tych zwierząt na ludzi i ich dobytek, nie było też potrzeby używania gumowych kul. Od czasu do czasu w pobliżu szlaków, czasem bardzo blisko ludzi, pasły się jakieś pojedyncze niedźwiedzie – duże i małe, siwe i brązowe, z białymi pręgami i bez, z długimi uszami i chudymi nogami. Szczególnie łatwo było je zobaczyć, gdy dojrzały borówki na halach, zwłaszcza na Gąsienicowej, Królowej i Kondratowej. Na pewno nie był to jeden i ten sam niedźwiedź, bo na przykład 14 września przez kilka godzin równocześnie obserwowano niedźwiedzia w okolicy Zielonego Stawu Gąsienicowego (inf. Jan Polak i Marcin Nędza-Chotarski) oraz na Kondratowej (inf. Andrzej Śliwiński). Bardzo trudne było natomiast zobaczenie choćby śladów niedźwiedzia w górnych piętrach Doliny Chochołowskiej, bo ostatnia borówka, jeszcze zanim zdążyła dojrzeć, została tam zerwana przez tabuny zbieraczy podających się za członków Wspólnoty Witowskiej.

   Już po raz dziewiąty w historii parku odbyło się wiosenne liczenie kozic. Tym razem było ono raczej letnie – po pierwsze dlatego, że zorganizowano je dopiero 17 lipca, a po drugie ze względu na tegoroczną ciepłą aurę, która znacznie przyspieszyła wegetację. Pogoda zasadniczo dopisała, tylko miejscami wiał silny wiatr. Wbrew sceptycznym opiniom, późny termin liczenia nie zaciążył na jego wynikach. W całych Tatrach zaobserwowano 548 kozic, w tym 119 tegorocznych młodych. W czasie wspólnego polsko-słowackiego podsumowania akcji, przyjęto, że po polskiej stronie były 143 kozice, w tym 38 młodych. Zważywszy jednak na ciągłość populacji kozic żyjących w Tatach, lepiej byłoby takiego podziału nie dokonywać, a na potrzeby GUS przyjmować, że w Polsce żyje około 20 proc. ogólnej liczby kozic tatrzańskich – proporcjonalnie do przypadającego nam obszaru występowania tego gatunku.
   Analizując dynamikę liczebności kozic tatrzańskich, zawsze należy brać pod uwagę całą populację. W przeciwnym razie, każdy gwałtowny i niemożliwy z przyczyn biologicznych przyrost pogłowia stwierdzony po stronie polskiej, można by wytłumaczyć migracją ze Słowacji. Przyczyną takich gwałtownych skoków są jednak najczęściej niedokładności liczenia – niedoszacowanie w jednym roku i przeszacowanie w roku kolejnym. Niestety, wbrew pojawiającym się tu i ówdzie informacjom, jak dotąd nigdy nie określono dokładności prowadzonych w Tatrach liczeń. Aby tego dokonać należałoby najpierw odłowić i oznakować pewną liczbę zwierząt (niestety dosyć dużą – co najmniej na poziomie 10 proc.). W TPN mamy obecnie jedną oznakowaną kozę. Mamy też kozę, którą jesteśmy w stanie rozpoznać na podstawie deformacji rogów. Z tych dwóch charakterystycznych zwierząt widziana była tylko koza z kolczykiem (w Koprowym Żlebie). Dawałoby to dokładność liczenia na poziomie 50 proc. Wartość ta nie jest jednak wiarygodna, gdyż identyfikowalne osobniki stanowią poniżej pół procent całej populacji.