tu jesteś:   STRONA GŁÓWNA
Poznaj Tatry
NATURA
   Zielony Świat Tatr
   Zwierzęta Tatr
   Klimat, Skały i Wody
   Kronika wydarzeń przyrod.
KULTURA
   Historia
   Etnografia
Filmy edukacyjne
AUDYCJE RADIOWE
ATLAS ROŚLIN
ATLAS GRZYBÓW
ATLAS ZWIERZĄT
PANORAMY TATR
INNE GÓRY
BLOG / NEWSY
WSPÓŁPRACA


Zielony Świat Tatr
Lasy i bory regla dolnego
Naturalna buczyna w Suchym Żlebie
    Przestrzenne zróżnicowanie warunków siedliskowych, szczególnie wpływ klimatu powoduje wykształcenie się w górach piętrowego układu roślinności. Wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza zmienia się skład gatunkowy lasów, przy czym w Tatrach wyróżnia się 5 pięter roślinnych: regiel dolny, regiel górny, piętro subalpejskie (kosodrzewiny), piętro alpejskie (halne) oraz piętro subniwalne (turniowe).

     Piętro regla dolnego Tatr sięga od podnóży gór do wysokości 1200 (1250) metrów n.p.m. a więc o 50 do 100 metrów wyżej niż w Beskidach. Jest to piętro umiarkowanie chłodne o średniej temperaturze rocznej 40C. Pokrywa śnieżna zalega tu średnio 140 dni a roczna suma opadów wynosi około 1400 mm. W zależności od lokalnych warunków siedliskowych, w obrębie regla dolnego występuje kilka zbiorowisk leśnych. Poprzez "siedlisko" należy rozumieć ogół warunków glebowo - klimatycznych służących rozwojowi lasu określonego typu. Większość powierzchni regla dolnego w części północnej Tatr w tym w Tatrzańskim Parku Narodowym zdominowana jest przez siedliska lasów mieszanych, bukowo -jodłowo-świerkowych oraz jodłowo - świerkowych. W południowej części Tatr (Słowacja) przeważają bory świerkowo-jodłowe. Ze względu na ingerencję człowieka w skład lasów, siedliska w znacznym stopniu zajęte są przez monokultury świerka.

    Pozostałą część powierzchni regla dolnego stanowią m.in. siedliska namorenowego boru świerkowego, olszynki nadrzecznej, olszynki bagiennej, jaworzyny karpackiej oraz towarzyszące reglowym skałkom wapiennym i dolomitowym reliktowe laski sosnowe.

    Lasy tatrzańskie, szczególnie w strefie regla dolnego ulegały przez wiele wieków bardzo dużym przekształceniom. Czynnikiem, który przyczynił się do niekorzystnych zmian w składzie gatunkowym lasów była niewłaściwa gospodarka leśna prowadzona na przestrzeni XIX i XX wieku, a głównie wprowadzenie świerka na siedliska lasów mieszanych. Na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego monokultury świerka stanowią obecnie blisko 80% powierzchni lasów dolnoreglowych. Buki i jodły wycinane były dla potrzeb rozwijającego się na terenie Tatr przemysłu wydobywczego, hutniczego i drzewnego. Pierwsze wzmianki na ten temat pochodzą z XV wieku. Najintensywniejsza działalność górniczo - hutnicza a tym samym eksploatacja lasów prowadzona była w latach 1830 - 1850. Niemal równolegle z górnictwem i hutnictwem rozwijało się na terenie Tatr pasterstwo. Największy jego rozwój, wyrażony liczbą wypasanych zwierząt, przypadł na wiek XIX oraz pierwszą połowę XX wieku. Zniekształcenia lasów spowodowane nadmiernym wypasem w poważnym stopniu dotyczą lasów położonych w reglu dolnym.

    Naturalne lasy mieszane bukowo - jodłowo - świerkowe zdominowane są przezuk buka (Fagus sylvatica), stąd przyjęło się w stosunku do nich określenie - buczyny. W lasach tych występują również: jodła (Abies alba), świerk (Picea abies) oraz mniej licznie jawor (Acer pseudoplatanus) i cis (Taxus baccata). Buczyny tatrzańskie rosną na żyznych glebach, wykształconych na podłożu zasobnym w węglan wapnia. Odpowiadające im siedliska obejmują pasmo Siwego Wierchu oraz nieprzerwanym pasem obszar od Doliny Zuberskiej na zachodzie, po Kopieniec Wielki na wschodzie. Ponadto występują w Dolinie Filipki oraz w Tatrach Bielskich.

    Rzeczywisty zasięg występowania buczyn jest znacznie mniejszy niż podany wyżej zasięg siedlisk W Tatrzańskim Parku Narodowym lasy tego typu porastają obszar w bezpośrednim sąsiedztwie Zakopanego. Tereny przez nie zajmowane rozciągają się od Hrubego Regla na zachodzie po Dolinę Białego oraz Nosal na wschodzie tworząc ekologiczną wyspę leśną odizolowaną od pozostałych części buczyn karpackich. Ich rozmieszczenie jest wyraźnie widoczne wiosną i jesienią, kiedy pojawia się kontrast miedzy barwą liści buka a ciemnozielonymi koronami świerków i nielicznych jodeł.

    Udział ilościowy buka i jodły, podstawowych gatunków, tworzących niegdyś lasy dolnoreglowe stanowi dziś odpowiednio 2 i 4 % lasów będących w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego. Są to najczęściej młode drzewa, które rzadko przekraczają wiek 100 lat. Resztki naturalnych buczyn zachowały się głównie w Dolinie Białego, na Samkowej Czubie oraz w Suchym Żlebie. Zajmują one wprawdzie niewielką powierzchnię, ale rosnące tam okazałe jodły i buki, świadczą o tym, iż niegdyś na zboczach Tatr istniała wspaniała bukowo - jodłowa puszcza karpacka. Na puszczański charakter tych miejsc wskazują również duże ilości martwego, rozkładającego się drewna, które dla wielu organizmów stanowi środowisko życiowe a ponadto zapewnia obieg materii w lesie. Jego obecność na dnie lasu, wbrew powszechnym wyobrażeniom jest świadectwem zdrowego, prawidłowo rozwijającego się lasu.
 
    Urozmaicona budowa geologiczna oraz rzeźba terenu, określa specyficzny klimat, który sprawia, że w obrębie buczyn tatrzańskich, szczególnie na stokach o południowej ekspozycji występuje duże bogactwo florystycznie. W płacie takiego samego zespołu roślinnego w Tatrach, może wystąpić nawet 50 gatunków roślin, podczas gdy w Beskidach liczba ich wynosi od 30 do 35 gatunków. W warstwie podrostu, poza odnowieniami gatunków składowych buczyn występuje jarząb mączny (Sorbus aria) i zwyczajny (Sorbus aucuparia), wiciokrzew czarny (Lonicera nigra) oraz wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum). W skład runa wchodzi szereg gatunków roślin charakterystycznych dla żyznych lasów liściastych i mieszanych. Część z nich zakwita zanim rozwiną się liście w koronach drzew, a więc w okresie dobrego oświetlenia oraz korzystnych warunków klimatycznych (głównie termicznych) panujących na dnie lasu. Warto wspomnieć, że okres zalegania pokrywy śnieżnej w buczynie jest prawie miesiąc krótszy niż w położonej na tej samej wysokości świerczynie namorenowej oraz o dwa do trzech miesięcy krótszy niż na siedlisku świerkowego boru górnoreglowego. Rośliny runa, które zakwitają w takich warunkach nazywane są geofitami wiosennymi. Wśród nich należy wymienić żywca gruczołowatego (Dentaria glandulosa) kwitnącego na purpurowo oraz zawilca gajowego (Anemone nemorosa) kwitnącego na biało. Inne, często spotykane w buczynach gatunki to bardzo efektownie wyglądająca lilia złotogłów (Lilium martagon), piękna paproć o nazwie paprotnik Brauna (Polystichum Braunii) oraz pnącze- powojnik alpejski (Clematis alpina). Szczególną uwagę zwracają kobierce rzeżuchy trójlistkowej (Cardamine trifolia), kwitnącej masowo podczas "tatrzańskiej" wiosny tj. od końca kwietnia do początku czerwca. Powszechne występowanie tego gatunku odróżnia florę buczyn tatrzańskich od lasów bukowo - jodłowych rosnących w Beskidach. Niepowtarzalnego charakteru tatrzańskim buczynom nadają gatunki wysokogórskie, a także storczyki pojawiające się w prześwietlonych fragmentach lasu oraz na śródleśnych łąkach na podłożu zasobnym w węglan wapnia. Różnorodność gatunkowa storczyków oraz liczebność populacji poszczególnych gatunków nie ma sobie równych nie tylko w Karpatach (wyjątek stanowią Pieniny).

    W strefie regla dolnego, na podłożu wapiennym i fliszowym wykształciły się także lasy jodłowe - "jedliny". W Tatrzańskim Parku Narodowym największą powierzchnię zajmują one w Dolinie Chochołowskiej oraz w północno - wschodniej części Parku. Siedliska, na których rosną są uboższe w składniki mineralne niż siedliska buczyn. Runo w jedlinach jest wyraźnie uboższe gatunkowo niż w buczynach. Występuje w nim wiele roślin charakterystycznych zarówno dla buczyn jak i borów świerkowo - jodłowych. Gatunkiem, który w tych lasach znajduje optymalne warunki do swojego wzrostu jest przytulia okrągłolistna (Galium rotundifolium). Ta niepozorna, płożąca się roślinka oraz gatunki "buczynowe" są dobrym wskaźnikiem pozwalającym odróżnić lasy jodłowe od dolnoreglowego boru świerkowo- jodłowego. Lasy obu typów podobnie jak buczyny zostały w znacznym stopniu przekształcone, dlatego dziś, na podstawie rosnących tam drzew, nie jest łatwo ustalić, z jakim typem lasu mamy do czynienia.

    W niektórych dolinach tatrzańskich, wypełnionych w plejstocenie lodowcami m.in. w Dolinie Suchej Wody oraz w Dolinie Białki, zwłaszcza na Wierch Porońcu, wykształciło się bardzo ciekawe zbiorowisko dolnoreglowego boru świerkowo - jodłowego. Bór tworzą głównie świerki a w mniejszym stopniu jodły i modrzewie (Larix decidua). W runie dominują gatunki, które licznie występują w położonym wyżej górnoreglowym borze świerkowym. Specyficzną cechą dolnoreglowego boru jest to, że wykształcił się on na podłożu zbudowanym z moren granitowych, dlatego przyjęło się w stosunku do niego określenie świerczyn namorenowych. Zestaw gatunków roślin tworzących warstwę runa jest jeszcze skromniejszy niż w jedlinach. Wśród nich przeważają gatunki o kwiatach mniej efektownych: borówka czernica (Vaccinium myrtillus), szczawik zajęczy (Oxalis acetosella), podbiałek alpejski (Homogyne alpina). Licznie występuje tu również widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinium). Bory świerkowo-jodłowe wykształciły się także w mniej żyznych fragmentach regla dolnego. Porastają również siedliska zajmowane niegdyś przez buczyny i jedliny, na które masowo wprowadzano świerk, skutkiem czego nastąpiło ich zubożenie. Gatunek ten niekorzystnie bowiem wpływa na glebę. Rozkład ściółki świerkowej następuje wolno, co powoduje gromadzenie się grubej warstwy kwaśnej butwiny, zawierającej mało substancji mineralnych dostępnych dla roślin.

    Pozostałe zbiorowiska leśne stanowią w reglu dolnym Tatrzańskiego Parku Narodowego mniej niż 2 % powierzchni. Nie sposób jednak ich nie dostrzec, ponieważ zajmują dość eksponowane stanowiska. Warto wspomnieć zwłaszcza o olszynkach nadrzecznych, które porastają brzegi potoków górskich najczęściej u wylotu dolin tatrzańskich, często w pobliżu szlaków turystycznych. Drzewostan olszynki buduje głównie olsza szara (Alnus incana) z niewielkim udziałem świerka. Warstwę krzewów oraz runo charakteryzuje duże bogactwo florystyczne. Doskonałe miejsce do wzrostu znajduje tu m.in. lepiężnik wyłysiały (Petasites kablikianus) o wielkich, błyszczących liściach. Niewątpliwie uwagę zwrócą również niewielkie laski sosnowe o charakterze reliktowym, w których naturalnym składnikiem jest sosna zwyczajna (Pinus sylvestris). Jest to trzeci gatunek sosny (poza kosodrzewiną (Pinus mugo) i limbą (Pinus cembra)) występujący naturalnie na terenie Tatr. Reliktowe laski sosnowe spotkać można na niedostępnych skałkach dolomitowych zarówno w strefie regla dolnego jak i górnego (skałka nad Łysą Polaną, Wielkie Koryciska, Nosal i wiele innych). Ekstremalne warunki siedliskowe występowania lasków sosnowych pozwoliły im przetrwać w swoich ostojach od początków holocenu tj. od około 11 000 lat p. n. e. do czasów dzisiejszych.

(tekst pochodzi z folderu wydanego przez TPN)

Tekst: Tomasz Skrzydłowski
Żywiec gruczołowaty (Dentaria glandulosa)
Lakówka ametystowa (Laccaria amethystina)

«« Powrót do listy
    Drukuj     Wyślij znajomemu    Ilość odwiedzin   22316

POZNAJ TATRY Copyright © MATinternet s.c. - Z-NE.PL - ZAKOPANE 1999-2024  ::  13703692 odwiedzin od 2007-01-09   ONLINE: 4